In Gelderland-Zuid is al sinds 2010 veel ervaring met valpreventie. Met de start van een overkoepelend programma Gezond Ouder Worden is de aanpak integraler en breder geworden. Op het gebied van valpreventie richt Gezond Ouder Worden zich niet alleen op ouderen met verhoogd valrisico (individuele preventie) maar ook op ouderen met een laag valrisico (collectieve preventie). Daarbij lukt het ook om mensen in een kwetsbare sociaal-economische positie te bereiken.

Gezond Ouder Worden Nijmegen is een samenwerkingsprogramma tussen acht organisaties in het zorg- en sociale domein. Een stuurgroep bepaalt op welke thema’s alle betrokken partijen hun inzet gezamenlijk richten, vertelt Nancy. ‘De stuurgroep bestaat uit vertegenwoordigers van de acht betrokken organisaties en 2 senioren uit een regionaal doelgroeppanel. Als de stuurgroep vergadert, is er altijd namens elke organisatie iemand aanwezig die het mandaat heeft om beslissingen te nemen. Dat is belangrijk voor uitvoerende collega’s: zij voelen zich gesteund door hun management.’ 

Betrokken organisaties: 

• Netwerk 100 (ouderennetwerk) 
• ZZG-zorggroep (thuiszorginstelling) 
• NEO (huisartsenorganisatie) 
• Sterker Sociaal Werk (welzijn) 
• Bindkracht10 (opbouwwerk) 
• Sportontwikkeling (buurtsportcoaches/sportdocenten) 
• GGD Gelderland-Zuid (gezondheidsbevordering) 

Het programma Gezond Ouder Worden kiest voor een positieve benadering, legt Nancy uit. ‘Het woord ‘vallen’ levert in de praktijk vaak ontkenning op. Een positief doel spreekt ouderen meer aan: hoe zorg je ervoor dat je zelf naar de bingo kunt gaan of voor je kleinkinderen kunt blijven zorgen?’ Mede daarom wordt gezocht naar kansen om elementen van valpreventie te integreren in regulier aanbod voor ouderen met een laag valrisico. Zoals activiteiten van welzijnsorganisaties, wijkactiviteiten of sportclubs. Dat blijkt een succesvolle manier om ook ouderen in een kwetsbare sociaal-economische positie te bereiken. Daarvoor volgt Gezond Ouder Worden de volgende aanpak: 

• ‘Kwetsbare ouderen zijn in beeld bij organisaties in de wijk’, vertelt Nancy. ‘Dat kunnen sportverenigingen zijn, buurthuizen of migrantenorganisaties.’ Gezond Ouder Worden probeert valpreventie in hun activiteiten te integreren. Vaak is er al concrete behoefte, vertelt Nancy: ‘Zoals een sportvereniging voor senioren die aangaf dat leden tijdens de les graag ook valpreventie-oefeningen wilden doen. Of een Marokkaanse vrouwengroep die interesse had in een valpreventieve beweeginterventie. Daar haken wij dan op in.’ 
• Begeleiders van ouderen krijgen een ‘train de trainer’- workshop van twee dagdelen aangeboden. Daarin leren ze hoe ze laagdrempelige spierversterkende en balansoefeningen aanbieden aan ouderen, gebaseerd op de training Zeker Bewegen. De workshop is er zowel voor activiteitenbegeleiders van welzijnsorganisaties als voor vrijwilligers van bijvoorbeeld een wandelclub of een migrantenvereniging. Daarbij hoort ook ‘training on the job’, vertelt Nancy: ‘Het toepassen van de oefeningen is in de dagbesteding heel anders dan bijvoorbeeld bij walking rugby.’ Dankzij deze training bieden welzijnsorganisaties en verenigingen op een laagdrempelige manier valpreventie-oefeningen aan. Zo bereiken ze ouderen die vaak lastig te bereiken zijn voor valpreventie maar wel profijt kunnen hebben van deze oefeningen, zoals ouderen in een kwetsbare sociaal-economische positie. 
• Per stadsdeel is een multidisciplinaire werkgroep valpreventie actief, die bestaat uit fysiotherapeuten, buurtsportcoaches, gezondheidsmakelaars en ergotherapeuten. Nancy: ‘Door hun lokale werk weten zij wat er speelt in de wijk, ook bij de meest kwetsbare doelgroepen, waardoor we verbindingen kunnen maken met andere initiatieven. Tijdens een beweegvierdaagse hebben we bijvoorbeeld samen met de sportschool activiteiten op het gebied van valpreventie aangeboden.’

In totaal hebben 24 activiteitenbegeleiders van Nijmeegse welzijnsorganisaties een ‘train de trainer’-workshop gevolgd om valpreventie te integreren in de dagbesteding van ouderen. Een vergelijkbare workshop voor vrijwilligers van clubs en verenigingen is door 96 deelnemers gevolgd, vertelt Nancy. ‘Iedere deelnemer begeleidt tientallen ouderen, dus dat levert een enorm bereik op.’  

Daarnaast zijn er tal van activiteiten waarin valpreventie een plek heeft veroverd. Zoals een groep oudere mannen met een migratieachtergrond die elkaar elke twee weken ontmoetten in de moestuin van een welzijnsorganisatie. Nancy: ‘In de wintermaanden lag de moestuin stil. Dankzij onze aanpak bleven de mannen elkaar ontmoeten, maar nu in de gymzaal. Eens per maand kwamen ze daar bij elkaar om bij te praten en beweegoefeningen te doen onder begeleiding van een vrijwilliger. Dit is een mooie stap richting duurzame valpreventie.'

Door de gestructureerde samenwerking blijft GGD Gelderland-Zuid kansen zien om de doelgroep te bereiken. Nancy noemt als voorbeeld ‘Soepie doen’, wekelijkse bijeenkomsten in Nijmeegse wijkcentra waar je voor 50 cent kunt aanschuiven voor een kom verse soep en een gezellige middag. ‘Daar komen veel kwetsbare senioren op af, die vaak iets eerder komen om mee te koken of na afloop blijven hangen om een praatje te maken of een puzzel te leggen. We kunnen daar ook beweegoefeningen gaan aanbieden.’ Dit zijn mooie ingangen om valpreventie onder de aandacht te brengen en verder uit te bouwen bij ouderen in een kwetsbare sociaal-economische positie. 

Nancy deelt graag de belangrijkste succesfactoren en aandachtspunten: 

• Het is belangrijk dat professionals in zorg- en welzijn openstaan voor verbinding van thema’s en doelen. ‘Veel organisaties voor migrantenouderen richten zich in de praktijk vooral op de sociale kant van bijeenkomsten. In afstemming en gesprek met begeleiders en deelnemers blijkt dat zij vaak ook openstaan voor informatie over veilig medicijngebruik en valpreventie. In het programma Gezond Ouder Worden voelen wij ons verantwoordelijk voor die verbinding.'
• Werkgroepen valpreventie zoeken binnen het bestaande aanbod maar organiseren ook nieuwe samenwerkingsvormen om ouderen in een kwetsbare positie te bereiken, vertelt Nancy. ‘In de ene wijk is bijvoorbeeld een enthousiaste huisarts actief, die de buurtsportcoach aanbiedt om de jaarlijkse griepprik te combineren met de valrisicotest. In een andere wijk is het juist de thuiszorg die graag meewerkt. De invulling verschilt per stadsdeel of wijk. In de lokale werkgroep wordt ingeschat wat het beste werkt.’ 
• Nancy is heel blij met het hoge aantal professionals en vrijwilligers dat de ‘train de trainer’-workshop volgde, maar vertelt dat de kennis en vaardigheden niet meteen bij alle deelnemers is geborgd. ‘Lukt het na verloop van tijd nog steeds om valpreventie te integreren in activiteiten? Waar lopen ze in de praktijk tegenaan? Dat gaan we nu onderzoeken. En we willen een jaarlijkse herhalingscursus gaan aanbieden.’