Na een calamiteit bleek dat er binnen ZuidOostZorg behoefte was aan een gezamenlijke visie en interprofessionele aanpak rond valpreventie.  Richte: “Zorgprofessionals voelen zich erg verantwoordelijk voor hun cliënten. Wij werken met kwetsbare ouderen, die allemaal een verhoogd valrisico hebben. De realiteit is dat we een valincident niet altijd kunnen voorkomen, tenzij we mensen ernstig in hun vrijheid beperken.”

Zelfstandigheid en zelfredzaamheid versterken
En dat is nou juist niet de bedoeling bij ZuidOostZorg. De organisatie werkt volgens het reablement-gedachtengoed: het versterken van de zelfstandigheid en zelfredzaamheid, zodat ouderen zoveel mogelijk de regie over hun eigen leven houden. Richte: “We nemen als zorgprofessional niet over wat mensen zelf kunnen doen. We kijken wat onze cliënten zelf kunnen en wat we ze nog kunnen leren. Voor de dingen die niet meer lukken, zoeken we samen naar een alternatief. 

Bij deze manier van werken staan oprechte aandacht voor en goed luisteren naar de cliënt centraal. Daar hoort ook een eerlijk gesprek bij. “Het doel van de interne richtlijn is om het aantal valincidenten te verminderen en ernstig letsel zoveel mogelijk te voorkomen. Maar ook om samen af te stemmen dat een valincident niet altijd te voorkomen is.”

De opzet van de richtlijn is gemaakt door een interne werkgroep waarin alle disciplines binnen ZuidOostZorg vertegenwoordigd waren. Richte: “Het duurde uiteindelijk negen maanden om onze uitgangspunten op papier te zetten. Dat lijkt lang, maar het was goed om hier de tijd voor te nemen en te krijgen.” 

“We hebben bijvoorbeeld samen goed gekeken naar de betekenis van de woorden die we gebruiken. Neem een zin als: ‘We helpen onze cliënten zo fit mogelijk te blijven.’ Dat klinkt logisch. Maar wat is zo fit mogelijk? En wat verstaan we onder helpen? Is dat je handen uit je mouwen steken, of gaat het meer over de omstandigheden creëren zodat iets gebeurt? Doen wij alles, of bespreken we met de cliënten en de naasten wat zij zelf kunnen doen? Door hierover met elkaar in gesprek te gaan, ontstonden waardevolle inzichten.”

Naast de professionals werd ook de cliëntenraad nauw betrokken. Dit zorgde ervoor dat het perspectief van ouderen centraal bleef staan. Zo zijn er werkafspraken gemaakt die aansluiten op de verschillende doelgroepen, zoals revalidatiecliënten en cliënten met dementie. “Dat was nog wel even zoeken samen. Natuurlijk wil je uniformiteit binnen de organisatie, maar er moet ruimte zijn voor nuanceverschillen.”

Kort samengevat zijn dit de uitgangspunten van de richtlijn valpreventie van ZuidOostZorg:

• Wij helpen onze cliënten zo fit mogelijk te blijven. Samen met de cliënt werken we aan het verbeteren of behouden van mobiliteit en conditie. Daarbij kijken we ook hoe we het netwerk van de cliënt kunnen inzetten. 
• We kunnen en willen niet iedere val voorkomen. Met vroegtijdige signalering van risicofactoren en de inzet van preventieve interventies proberen we (ernstig) letsel te voorkomen. We leren cliënten bijvoorbeeld om te gaan met disbalans. Dit brengt mogelijk risico’s met zich mee, maar we maken continu de afweging tussen kwaliteit van leven en de hoogst haalbare veiligheid.
• We hanteren een interprofessionele aanpak. Een cliënt heeft vaak meerdere valrisicofactoren. Daarom werken we met een multifactoriële aanpak waarbij de verschillende disciplines nauw samenwerken.  
• We zorgen voor een uitnodigende, stimulerende en veilige omgeving voor de cliënt (leefklimaat). De risicofactoren vanuit de omgeving zijn in de meeste gevallen niet de enige oorzaak van een val, maar vormen eerder dat extra zetje. Hierbij kun je denken aan losliggende draden, drempels, schoeisel, verlichting of een slecht onderhouden rollator. We hebben ruimtes op de afdeling gecreëerd die uitnodigen om actief te zijn. Voor cliënten met dementie kan een gestructureerde omgeving helpen bij gedrag, geheugen en het oriënteren.
• We wijzigen de term ‘geaccepteerd valrisico’ naar ‘afgestemd valrisico’. Er is altijd een risico dat iemand valt. De term ‘afgestemd valrisico’ is actiever en legt de nadruk op de afstemming die we hebben, interprofessioneel en met de cliënt en de naasten.

In het geriatrisch assessment bij de opname besteedt de arts aandacht aan valpreventie. Het is ook een bespreekpunt tijdens het halfjaarlijkse multidisciplinair overleg (MDO). En wanneer er een verandering in het functioneren van de oudere is, bijvoorbeeld na een ziekte, is er extra aandacht voor het valrisico.

Actief aan de slag met preventie
“Dankzij het geriatrisch assessment brengen we snel risicofactoren in kaart. Samen met cliënten en mantelzorgers zoeken we naar passende oplossingen, zoals een bezoek aan de opticien voor een nieuwe bril, medicijnen die beter op elkaar worden afgestemd of werken aan kracht en balans tijdens de fysiotherapie. Maar hoe goed je ook voorkomt, een val kan altijd gebeuren. Dat gesprek moeten we eerlijk voeren.”

Richte deelt graag de inzichten die zij hebben opgedaan:

• Goed verwachtingsmanagement is essentieel. “Cliënten en hun familieleden denken soms dat er in een verpleeghuis niets meer kan gebeuren. We maken duidelijk dat we vrijheid en zelfredzaamheid vooropstellen, met als keerzijde het risico dat iemand kan vallen.”
• Investeer in het contact met de naasten. “De zorgvraag wordt steeds complexer en daarmee onze zorg. Tegelijkertijd is er schaarste op de arbeidsmarkt. Hoe gaan we hiermee om, kijkend naar de toekomst? Dit is een groot maatschappelijk vraagstuk waar we binnen onze organisatie mee bezig zijn. Hierbij kijken we ook naar de mensen om de ouderen heen. Hoe kunnen we samen de beste zorg en ondersteuning bieden?” 
• En tot slot: zorg dat valpreventie is geïntegreerd in de interne processen. “Wij zijn nu bezig om alle regels die we in onze organisatie hebben tegen het licht te houden. Kunnen we toe met minder regels en rompslomp?” Valpreventie moet geen extra werklast zijn, maar een vanzelfsprekend onderdeel van de zorg.

We doen het samen
Met de richtlijn valpreventie legt ZuidOostZorg de nadruk op samenwerken, eerlijk communiceren en het maken van bewuste keuzes. Zo dragen ze bij aan een veilige omgeving, waarin ouderen hun zelfstandigheid zoveel mogelijk behouden.

Foto van ZuidOostZorg