De Friese zorgorganisaties ZuidOostzorg en Sûnenz hebben de handen ineen geslagen om valpreventie onder ouderen te bevorderen. Zij kozen voor TOM vanwege goede resultaten in andere regio’s en de aandacht voor ontmoeting en voeding. Het programma van TOM bestaat uit beweegtrainingen en gezamenlijke lunches met voorlichting onder begeleiding van een diëtist.

De betrokken fysiotherapeuten kozen Otago als valpreventieve beweegtraining. ‘Onze fysiotherapeuten in Drachten waren al bekend met Otago’, licht projectleider Ingrid Dijkstra toe. ‘Otago sluit goed aan op het TOM-programma omdat het gericht is op de dagelijkse praktijk.’ Fysiotherapeut Nicolette Kuipers beschrijft Otago als een gestructureerd en laagdrempelig programma. ‘Deelnemers doen twee keer per week mee aan een training, waarin ze oefeningen doen die ze thuis herhalen. Dat maakt het heel toegankelijk.’

TOM bestaat uit drie pijlers: 

1. Bewegen: deelnemers volgen veertien weken lang een beweegtraining, in dit geval Otago.
2. Voeding: deelnemers krijgen voorlichting over gezonde voeding en persoonlijk advies van een diëtist op basis van een voedingsdagboek.
3. Sociale contacten: deelnemers drinken na afloop koffie met elkaar en lunchen zes keer samen. Daarbij krijgen ze begeleiding van een vrijwilliger (een ‘TOM-maatje’)

De lunches werden verzorgd door een restaurant op een van de locaties van ZuidOostZorg. ‘Ze maakten echt werk van elke lunch’, vertelt Dijkstra. ‘Deelnemers kregen prachtig opgemaakte borden met een gezonde lunch volgens de Schijf van Vijf, in nauw overleg met de diëtist. Het resultaat was lekker, gezond én inspirerend: er zaten gerechten tussen die ouderen niet zo snel zelf maken, zoals tonijnsalade. Dus ze deden allerlei nieuwe ideeën op.’

In zowel Drachten als Ureterp heeft een groep van acht ouderen het volledige programma doorlopen. ‘We konden TOM gratis aanbieden’, vertelt Dijkstra. ‘Ik was even bang dat het daardoor te vrijblijvend zou zijn, maar dat viel erg mee. Er is slechts één deelnemer afgevallen, wegens ziekte.’ Andere resultaten:

• Fysiotherapeut Annet Weening deed vooraf en na afloop een test met alle deelnemers om vooruitgang te meten. ‘Bijna alle deelnemers behaalden verbeterde resultaten op zowel spierkracht als balans, één van de deelnemers was op slechts één onderdeel vooruitgegaan.’
• Veel ouderen zijn elkaar na afloop van TOM blijven zien, vertellen Weening en Kuipers: ‘Dankzij de koffiemomentjes en de lunches hebben ze elkaar leren kennen. Het was heel gezellig.’ 
• ‘Je zag het zelfvertrouwen van de deelnemers groeien’, vertelt Kuipers. ‘Ze waren na afloop minder bang om te vallen, durfden meer te bewegen.’ Dijkstra vertelt dat veel deelnemers na afloop zijn blijven bewegen: ‘Enkelen doen mee aan onze fitnessgroep, anderen hebben zich aangesloten bij een wandelgroep en er zijn een paar deelnemers gaan zwemmen.’
  

Werkzaam element 1: informeren en voorlichten

• Tijdens de gezamenlijke lunches geeft een diëtist voorlichting over gezonde voeding. ‘Veel deelnemers hielden zich al aan de Schijf van Vijf’, vertelt Dijkstra. ‘Toch waren er genoeg eye openers, zoals het belang van eiwitrijke ingrediënten.’
• De groepen kregen tijdens vier voorlichtingsbijeenkomsten bezoek van een ergotherapeut, een apotheker, Fit voor de rit  (een Fries platform voor beweeg- en vervoersadvies) en de SlimoTheek (een uitleenpunt voor slimme technologie die ouderen helpt om zelfstandig te blijven wonen).
• Een buurtsportcoach heeft deelnemers doorverwezen naar beweegaanbod in de buurt. 

Werkzaam element 2: multidisciplinaire aanpak

• In Drachten kon ZuidOostZorg een beroep doen op eigen medewerkers. In Ureterp legde Dijkstra contact met een plaatselijke fysiotherapeut en diëtist. ‘Dat betekende: kennismaken en afspraken maken over bijvoorbeeld vergoedingen. Dat had in het begin dus iets meer aandacht nodig.’
• Voor de voorlichtingsbijeenkomsten kwamen de contacten van Sûnenz goed van pas. ‘Sûnenz beschikt over een groot netwerk waar ik uit kon putten. De Slimotheek kwam ik toevallig zelf tegen.’
• Elke groep kreeg begeleiding van twee vrijwillige TOM-maatjes. ‘Zij namen de rol van gastvrouw op zich’, legt Dijkstra uit. ‘ZuidOostZorg heeft coördinatoren vrijwilligerswerk in dienst, die per training twee TOM-maatjes hebben geworven. Het was de bedoeling dat ze elkaar afwisselden, maar ze vonden het zo leuk dat ze overal samen bij waren.’

Aandachtspunten

• De cursusbijeenkomsten waren volgens Dijkstra heel waardevol maar de voorlichting van de apotheker bleek te algemeen. ‘Deelnemers willen liever persoonlijk advies over hun eigen medicijnen.’
• Trainen na de lunch vonden deelnemers niet prettig. Daarom is de training verplaatst naar het einde van de middag. Weening: ‘Liefst hadden we de volgorde omgedraaid: eerst trainen, daarna lunchen. Maar dat paste niet meer in de planning van de locatie.’
• In Drachten hadden zich achttien ouderen aangemeld, er was plek voor acht. Dijkstra: ‘Sommige belangstellenden waren niet fit genoeg, die hebben we doorverwezen naar individuele fysiotherapie. Anderen waren juist té fit, die hebben we uitgenodigd voor een bijeenkomst met de buurtsportcoach.’

Organisatie: ZuidOostZorg (Drachten, Ureterp) en Sunenz (Drachten)
Contactpersoon: Ingrid Dijkstra, projectleider